Thomas Edison Kanada Amerika arasında
Önce Thomas daha hayatta değilken ailesinden biraz bahsedelim ve bu şekilde bir giriş yapalım.
Thomas A. Edison’un ataları, Amerikan Devrimi sırasında İngiliz tahtına olan sadakatleri onları Kanada, Nova Scotia’ya götürene kadar New Jersey’de yaşadılar. Oradan, sonraki nesiller Kanada Ontario’ya taşındı ve 1812 Savaşı’nda Amerikalılarla karşı savaştı. Thomas Edison’un annesi Nancy Elliott, ailesi Kanada’ya taşınana kadar aslen New York’luydu ve burada Sam Edison ile tanıştı. Sam, 1830’larda Ontario’da başarısız bir isyana karıştığında, Amerika Birleşik Devletleri’ne kaçmak zorunda kaldı ve 1839’da Ohio’daki evlerini yapıp taşındılar.
Thomas Alva Edison, 11 Şubat 1847’de Ohio’da Sam ve Nancy’in son çocuğu olarak dünyaya geldi. Gençliğinde “Al” olarak bilinen Edison, dördü yetişkinliğe kadar hayatta kalan yedi çocuğun en küçüğüydü.
Yaşı ilerledikçe daha iyi bir yaşam arzusu olan Thomas Edison, bu konuda babasına sürekli taleplerde bulunmayı ihmal etmiyordu. Daha iyi bir servet aramak için Sam Edison, aileyi 1854’te kereste işinde çalıştığı Michigan, Port Huron’a taşıdı. Edison fakir bir öğrenciydi. Ailesi ilerleyen yıllarda onu okuldan aldı ve evde öğretmeye başladı. Edison yıllar sonra şunu diyecekti.
“Benim annem doğru olanı yaptı. O çok doğruydu, benden çok emindi ve uğruna yaşayacağım, hayal kırıklığına uğratmamam gereken biri olduğunu hissettim.”
Küçük yaşlarda mekanik şeylere ve kimyasal deneylere karşı büyük bir hayranlık gösterdi. 1859’da Edison, Detroit’e giden Grand Trunk Demiryolunda gazete ve şeker satan bir işe girdi.
Thomas Edison, on iki yaş civarında neredeyse tüm işitme duyusunu kaybetti. Bu işitme kaybına neyin sebep olduğuna dair birkaç teori var. Bazıları bunu, çocukken geçirdiği kızıl hastalığının sonraki etkilerine bağlarken kimileri, Edison’un bagaj arabasında yangına neden olmasının ardından, Edison’un asla olmadığını iddia ettiği bir olay olan bir kondüktörün kulaklarını tıkamasını sorumlu tutuyor. Bununla birlikte, engelinin cesaretini kırmasına izin vermedi ve deneylerine ve araştırmalarına konsantre olmasını kolaylaştırdığı için bunu çoğu zaman bir kaynak olarak değerlendirdi. Bununla birlikte, kuşkusuz, sağırlığı onu başkalarıyla ilişkilerinde daha yalnız ve utangaç yaptı.
O çocuk kurtarılmasaydı?
1862’de Edison, üç yaşındaki bir çocuğu, bir vagonun kendisine çarpmak üzere olduğu bir yoldan kurtardı. Minnettar baba JU Mac Kenzie, Edison’a ödül olarak demiryolu telgrafçılığını öğretti. O kış Port Huron’da telgraf operatörü olarak işe başladı. Bu arada bir yandan da kimya ağırlıklı bilimsel deneylerine devam etti. 1863 ile 1867 arasında Edison, uygun telgraf işleri alarak Amerika Birleşik Devletleri’nde şehirden şehre seyahat etti.
1868’de Edison, Western Union ofisinde çalıştığı ve icatları üzerinde daha da fazla çalıştığı Boston’a taşındı. Ocak 1869’da Edison, kendisini tam zamanlı olarak bir şeyler icat etmeye adamak niyetiyle işinden istifa etti. Patent almak için yaptığı ilk icadı, Haziran 1869’da elektrikli oy kaydediciydi.
New York yılları
Edison, 1869’un ortalarına doğru New York’a taşındı. Franklin L. Pope, Edison’un çalıştığı Samuel Laws’un Şirketi’nde bir odada uyumasına izin verdi. Edison’un orada arızalanan bozuk bir makineyi tamir etmeyi başarması yazıcı makinelerini yönetmesi ve iyileştirmesi için işe alınmasına vesile oldu.
Hayatının daha sonraki yıllarında Edison, telgrafla ilgili birçok projeye ve ortaklığa dahil oldu. Ekim 1869’da Edison, Franklin L. Pope ve James Ashley ile Pope, Edison and Co şirketini kurdu. Kendilerini elektrik mühendisleri ve elektrikli cihazların inşaatçıları olarak tanıttılar. Edison, telgraftaki iyileştirmeler için birkaç patent aldı. Bu ortaklık, 1870 yılında Gold and Stock Telegraph Co ile birleşti. Edison ayrıca stok yazıcıları üretmek için William Unger ile Newark, NJ’de Newark Telegraph Works şirketini kurdu. Yılın ilerleyen zamanlarında otomatik bir telgraf geliştirmek için American Telegraph Works şirketini kurdu.
1874’te Western Union için çok katlı bir telgraf sistemi üzerinde çalışmaya başladı ve sonunda dörtlü bir telgraf sistemi geliştirdi. Her iki yönde aynı anda iki mesaj gönderebilen. Edison, quadruplex’in patent haklarını rakibi Atlantic & Pacific Telegraph Co.‘ya sattığında, bunu Western Union’ın kazandığı bir dizi mahkeme savaşı süreci izledi. Diğer telgraf icatlarının yanı sıra, 1875’te bir elektrikli kalem de geliştirdi.
İcat Fabrikası kuruyor
Bu dönemdeki kişisel hayatı da çok değişiklik getirdi. Edison’un annesi 1871’de öldü ve o yıl Noel Günü eski bir çalışanı olan Mary Stilwell ile evlendi. Edison açıkça karısını sevse de ilişkileri sıkıntılarla doluydu, öncelikle işle meşgul olması ve karısının sürekli hastalıkları. Edison genellikle laboratuvarda uyurgezer olarak geçirmesi ve zamanının çoğunu erkek meslektaşlarıyla geçirmesiyle sonuçlanıyordu. Bununla birlikte, ilk çocukları Marion Şubat 1873’te doğdu, ardından Ocak 1876’da doğan Thomas Jr üçüncü bir çocuk olan William Leslie, Ekim 1878’de doğdu.
Edison, 1876’da Menlo Park, NJ’de yeni bir laboratuvar daha açtı. Bu site daha sonra bir “icat fabrikası” olarak tanındı, çünkü orada herhangi bir zamanda birkaç farklı icat üzerinde çalıştılar. Edison, sorunlara cevap bulmak için çok sayıda deney yapardı.
“Peşinde olduğum şeyi elde edene kadar asla pes etmem. Olumsuz sonuçlar tam da benim peşinde olduğum şeydir. Benim için olumlu sonuçlar kadar değerlidirler.”
Edison uzun saatler çalışmayı severdi ve çalışanlarından çok şey beklerdi.
Telefon ile ilgili çalışmalar
1877’de Edison, Alexander Graham Bell‘in telefonla ilgili çalışmalarını büyük ölçüde geliştiren bir telefon vericisi üzerinde çalıştı. Vericisi, seslerin standart telefon hatları üzerinden daha yüksek sesle ve daha net bir şekilde iletilmesini mümkün kıldı.
Edison telgraf ve telefon ile ilgili deneylerinin sonucunda 1877 yılında fonograf adını verdiği icat etmiştir. Sesin hızla hareket eden bir kâğıt parçasına girintiler olarak kaydedilebileceğini düşünmesi sonucu bu keşfe varmıştı. Nihayetinde alüminyum folyo ile kaplı bir silindiri, diyaframı ve küçük iğnesi olan bir makineye dönüştürdü. Edison ağızlığa “Mary’nin küçük bir kuzusu vardı” sözlerini söylediğinde, makine hayretle bu ifadeyi ona geri verdi. Edison Speaking Phonograph Company, makineyi pazarlamak için 1878’in başlarında kuruldu, ancak fonografın başlangıçtaki yenilik değeri Edison dikkatini başka bir yere çevirmesi ile azaldı.
Thomas Edison ve Elektrik
Edison, 1878’de elektrikli ışık sistemine fena bir biçimde odaklandı ve neredeyse on yıl boyunca fonografı adeta unuttu. Finansörlerin desteğiyle, elektrik lambalarıyla ilgili deneyler yapmak ve bunlardan kaynaklanan patentleri kontrol etmek için 15 Kasım’da The Edison Electric Light Co kuruldu. Edison, patentlerini şirkete devretmesi karşılığında büyük bir hisse senedi aldı. Laboratuvar sadece bir akkor ampul değil, aynı zamanda bir şehirde desteklenebilecek tüm bir elektrikli aydınlatma sistemi tasarlamaya çalıştığı için çalışmalar 1879’a yılına kadar devam etti. Kömürleşmiş iplikten bir filamanın, uzun ömürlü bir ampulün anahtarı olduğunu kanıtlandı. Laboratuvara lambalar yerleştirildi. Yılbaşı gecesi çok sayıda hayran ziyaretçi için laboratuvarda özel bir halka açık sergi düzenlendi.
Edison bu yeni uğraşının uygulanabilirliğini kanıtlamak için, ilk ticari elektrikli ışık sistemi 1882’de Manhattan’ın finans bölgesindeki Pearl Caddesi’ne, Belediye Binası ve iki gazetenin bulunduğu yere kurdu. Başlangıçta sadece 400 lamba yanıyordu; bir yıl sonra 10.300 lamba kullanan 513 müşteri vardı.
Edison, elektrikli aydınlatma sistemi için gerekli aparatı üretmek ve işletmek üzere birkaç şirket daha kurdu:
- Edison Electric Illulumining Company of New York
- Edison Machine Works
- Edison Electric Tube Company
- Edison Lamp Works.
Bu aydınlatma sistemi yurt dışında da 1881’de Paris Lighting Exposition’a, 1882’de Londra’daki Crystal Palace’a, Moskova’da çarın taç giyme törenine götürüldü ve birçok Avrupa ülkesinde şirketlerin kurulmasına yol açtı.
AC&DC savaşları
Edison’un aydınlatma sisteminde yapmış olduğu başarıları rakiplerini cezbetti ve kendi farklı yöntemlerini geliştirmelerini sağladı. Edison’un savunduğu Direk Akım (Direckt Current) ile George Westinghause önderliğinde savunulan Alternatif Akım (Alternative Current) savaşları resmen başlamıştı. Her iki taraf savunucuları da her sistemin sınırlamalarına odaklandı ve oradan saldırdı. Alternatif Akımın Westinghause kadar Nicola Tesla kaynaklı olduğunu da belirtmekte fayda vardır. Tesla, AC’nin enerjiyi daha uzun mesafelere taşıma kabiliyetinin yanı sıra yüksek gerilimde çalışarak enerji kayıplarını azaltma avantajına sahip olduğunu yaptığı çalışmalarla gösterdi. AC’nin daha etkili ve verimli bir seçenek olduğunu Westinghause ile birlikte savundu. Tesla’nın AC sistemine dayanan elektrik dağıtımı, şu anda günümüzde kullanılan elektrik şebekelerinin de temelidir.
AC-DC Savaşları, bu iki farklı akım tipi arasındaki ticari, teknik ve propaganda mücadelesini ifade eder. Nikola Tesla’nın AC sisteminin başarısı ve geniş alanda kullanılması, sonunda AC’nin yaygın olarak kabul görmesine ve DC’nin gerilemesine yol açmıştır. Günümüzde büyük ölçekli elektrik enerjisi iletimi ve dağıtımı AC sistemleriyle gerçekleştirilmektedir.
Tesla ve Edison arasındaki rekabet ve farklı bakış açıları, bilimsel ve teknolojik ilerlemelerin nasıl şekillendiği ve elektrik enerjisinin evriminde önemli bir dönüm noktası olarak kabul edilir. Her ikisi de çağlarının önde gelen mucitleri olarak tanınır ve katkıları elektrik alanında büyük bir etkiye sahiptir.
Fonograf
1887’de Edison, West Orange, New Jersey’de yeni ve daha büyük bir laboratuvar inşa etti. Tesis, bir makine atölyesi, fonograf ve fotoğraf bölümleri, bir kütüphane ve metalurji, kimya, ağaç işleri ve galvanometre testleri için yardımcı binalar içeriyordu. Kısa bir süre Fonograf çalışmalarına ara verse de rekabetin artması ve başka mucitlerin fonografı kendi icatları olarak göstermeye başladıklarını öğrenmesi üzerine Edison, çalışmasına hız vermeye karar vermiştir.
Edison sonunda kendi fonografında Bell ve Tainter’ınkine benzer yöntemleri kullanmaya karar vermiştir. Fonograf başlangıçta bir iş dikte makinesi olarak pazarlandı. Girişimci Jesse H. Lippincott, Edison’unki de dahil olmak üzere fonograf şirketlerinin çoğunun kontrolünü ele geçirdi ve 1888’de North American Phonograph Co.‘yu kurdu. Maalesef bu iş karlı olmadı ve Lippincott hastalanınca, Edison yönetimi devraldı. 1894’te North American Phonograph Co iflas etti, bu da Edison’un icadının haklarını geri almasına izin veren bir hareketti.
1896’da Edison, ev eğlencesi için fonograflar yapmak amacıyla National Phonograph Co.’yu kurdu. Yıllar içinde Edison fonografta ve üzerinde çalınan silindirlerde iyileştirmeler yaptı, ilki balmumundandı. Edison, Blue Amberol adlı kırılmaz bir silindir rekoru piyasaya sürdü.
Rakip rekorlardan daha üstün olarak lanse edilen Edison diskleri, yalnızca Edison fonograflarında çalınmak üzere tasarlandı ve dikey yerine yanal olarak kesildi. Bununla birlikte, Edison fonograf işinin başarısı, şirketin düşük kaliteli kayıt eylemlerini seçme konusundaki itibarı tarafından her zaman engellendi. 1920’lerde radyo rekabeti işlerin kötüye gitmesine neden oldu ve Edison disk işi 1929’da üretimi durdurdu.
Cevher işleme ve Çimento
Edison’un başka bir ilgisi oldukça farklı bir şeydi, cevherden çeşitli metalleri çıkaracak bir cevher öğütme işlemiydi. 1881’de Edison Ore-Milling Co.’yu kurdu, ancak pazar olmadığı için girişim sonuçsuz kaldı. 1887’de, kendi sürecinin, Batı’dakilerle rekabet eden Doğu madenlerinin çoğunu tüketmiş olmasına yardımcı olabileceğini düşünerek bu projeye geri döndü. 1889’da New Jersey ve Pensilvanya Konsantrasyon İşleri kuruldu ve Edison faaliyetlerine kendini kaptırdı ve evinden uzakta New Jersey, Ogdensburg’daki madenlerde çok zaman geçirmeye başladı. Bu projeye çok fazla para ve zaman ayırmasına rağmen, pazar çöktüğünde ve Midwest’te ek cevher kaynakları bulunduğunda proje başarısız oldu.
Edison ayrıca çimento kullanımını teşvik etmeye dahil oldu ve 1899’da Edison Portland Cement Co.’yu kurdu.
Ne yazık ki Edison, bu fikirlerle zamanının çok ilerisindeydi, çünkü o zamanlar betonun yaygın olarak kullanılması ekonomik olarak mümkün değildi.
Edison’un Sonraki Yılları
1911’de Edison’un şirketleri Thomas A. Edison Inc olarak yeniden organize edildi. Organizasyon daha çeşitli ve yapılandırılmış hale geldikçe, Edison, hâlâ bir miktar karar verme yetkisine sahip olmasına rağmen, günlük operasyonlara daha az dahil oldu. Örgütün hedefleri, sık sık yeni icatlar üretmekten çok, pazarın canlılığını sürdürmek oldu.
1914’te West Orange laboratuvarında 13 binayı tahrip eden bir yangın çıktı. Kayıp büyük olmasına rağmen, Edison arsanın yeniden inşasına öncülük etti.
Avrupa Birinci Dünya Savaşı’na dahil olduğunda, Edison bir hazırlık tavsiyesinde bulundu ve teknolojinin savaşın geleceği olacağını hissetti. 1915’te hükümetin bilimi savunma programına sokma girişimiyle Deniz Danışma Kurulu‘nun başına getirildi. Esas olarak bir danışma kurulu olmasına rağmen, 1923’te açılan Donanma için bir laboratuvarın oluşumunda etkili oldu, ancak Edison’un konuyla ilgili birkaç önerisi dikkate alınmadı. Savaş sırasında Edison, zamanının çoğunu deniz araştırmaları yaparak, özellikle de denizaltı tespiti üzerinde çalışarak geçirdi, ancak donanmanın onun icatlarının ve önerilerinin çoğuna açık olmadığını hissetti.
Sağlığı kötüye gidiyor…
1920’lerde Edison’un sağlığı da oldukça kötüleşti ve evde eşiyle daha fazla zaman geçirmeye başladı. Edison evde deneylerine devam ederken, West Orange laboratuvarında yapmak istediği bazı deneyleri yönetim kurulu onaylamadığı için gerçekleştiremedi. Bu dönemde ilgisini çeken bir proje, kauçuğa bir alternatif arayışıydı.
Edison’un bir hayranı ve arkadaşı olan Henry Ford, 1929’da Edison’un elektrik ışığının 50. yıldönümünde açılan Michigan, Greenfield Village’da Edison’un icat fabrikasını bir müze olarak yeniden inşa etti. Light’s Golden Jubilee’nin ana kutlaması, Ford ve General Electric, Dearborn’da Edison’un onuruna Başkan Hoover, John D. Rockefeller, Jr., George Eastman, Marie Curie ve Orville Wright gibi ileri gelenlerin katıldığı büyük bir kutlama yemeği ile birlikte gerçekleşti. Ancak Edison’un sağlığı, tüm tören boyunca kalamayacak kadar gerilemişti.
Son iki yılında, bir dizi rahatsızlık, 14 Ekim 1931’de komaya girene kadar sağlığının daha da bozulmasına neden oldu. 18 Ekim 1931‘de West Orange, New Jersey’deki malikanesi Glenmont’ta öldü.
Keyifle okuduğunuzu umuyoruz.
@tarihlibilim
#tarih #history #Edison #ACDC #tarihlibilim