Pizza, Pita, Pide.
Evet üçü de tanıdık geldi değil mi? Biz bugün Franchise sisteminde en önemli yer tutan pizzanın tarihine derin bir yolculuk yapacağız. Günümüzde İtalya ile özdeşleşmiş olan bu lezzetli ürünün adeta teknolojik bir ürünün değişim süreci gibi nasıl değişime uğradığını, lüks Restoranların menüsünde yer almadan önce nerelerde tüketilmeye başlandığını, zaman ile işin içine bilim dahil olduğunda nasıl kolay hazırlanan bir ürün haline geldiğini göreceğiz.
En eski tarihi
Önce kabul görmüş olan en eski bilinen bir keşif tarihi ile başlayalım, pizza bugün ki İtalya’nın üçüncü büyük şehri olan güneydeki Campania bölgesinde yer alan Napoli şehrinde o dönem yaşamış işçi sınıfı kesimin çalışmak için çok, yemek için az vakit ayırmak istediği, doyurucu ürün arayışı sonucu ortaya çıkmıştır. Bizim bildiğimiz pizza, pizzaya dönüşmeden önce çok değişim geçirmiştir. Şimdi biraz kronolojik olarak anlatmak faydalı olacaktır.
Yapılan arkeolojik bulgular ve kalıntılar sonucunda günümüze ulaşana kadar pizza, bildiğimiz pizza olmadan önce geçirdiği değişimi görünce şaşıracaksınız.
Pizza ve benzeri
Pizza ve benzeri yiyecek maddeleri Neolitik çağdan bu yana bilinen arkeolojik bir beslenme ürünüdür. O zamanlarda farklı katkı malzemeleriyle hazırlanan bir ekmek türü olan pizza, Antik Yunan ile birlikte soğan, sarımsak ve peynirle doldurularak sıcak taş üzerinde yassı, dolgulu peynirle doldurulmuş dilimler halinde kesilerek yenen bazlama benzeri bir hal almıştı.
Antik Yunan tarihinin en önemli filozoflarından Platon’un Devlet adlı eserinde bahsettiği; tereyağı, soğan, peynir, otlar ve şarap serpilerek zenginleştirilmiş bahsettiği ekmeğin pizza olduğu düşünülmektedir. M.Ö. 6.Yüzyılda Pers Kralı Darius savaşa giderken mola verildiğinde kalkanlarında güneşte ısıtılmış, içinde çeşitli otlar, peynir ve hurma olan dilimleyerek yedikleri bazlama benzeri yemek yediklerinden bahsetmiştir. Antik dönemin önemli tarihçilerinden Herodot; pizza benzeri yiyecek ürünlerinin Roma, Mısır, Babil‘e dayanan bir geçmişi olduğunu ve medeniyetlerin etkileşimi ile değişim göstererek yaşadığı döneme ulaştığını söylemiştir.
Bugün bizler de Herodot’tan sonrada çok fazla değişim geçirdiğini rahatlıkla söyleyebiliriz.
Etrüks Antik Roma tarihinin bize armağanı olan bazlama benzeri Fococius isimli ekmeğin pizzanın öncüsü olduğu da kabul edilir. Genelde yuvarlak açılmış hamur içerisine uyumsuz kabul edilen farklı garnitürler (Defne yaprağı, bal, biber çeşitleri, peynir çeşitleri gibi) eklenerek hazırlanan bir hamur işi ürünüydü. Araştırmacılara göre bir başka tespit ise, Roma’da yaşayan Yahudilerin Fısıh (Pesah) dönemlerinde yaptıkları çörekten türetildiği tezidir. Bazı araştırmacılar ise 2 yüzyıldan daha da uzun süre önce Roma lejyonerlerinin Filistin’deki hizmetten döndüklerinde geleneksel Yahudi Maca Ekmeğine başlangıçta zeytinyağı ve peynir eklemesiyle ortaya çıktığı da iddia edilmektedir.
Kuzey İtalya’da piadina,
Balkanlar’da lepinja,
Katalonya, Valensiya,
Balear Adaları’nda koka,
Finlandiya’da rieska,
Almanya’da zwiebelkuchen,
Fransa’da Kiş,
Lübnan’da mankoucheh
Hindistan’da paratha,
Evet tüm bunlar hepsinin benzeri çörek, ekmek benzeri o dönemim tok tutucu mevcut malzemeler ile günlük tüketim için hazırlanan ürünleriydi. Dilerseniz şimdi de Pizza kelimesin nerden geldiğine birlikte bakalım.
Pizza Kelimesi Nereden geliyor?
Kimi tarihçiler Pizza kelimesinin Latince gözleme anlamına gelen PİNSA kelimesinden türetildiğini söylemiştir. Bazı tarihçiler ise yüksek sıcaklıkta pişirilmiş gözleme anlamına gelen Eski Yunanca PİTTA kelimesinden türetildiğini savunmaktadır. Pitta kelimesi ise ya Latince’de picta haline gelen eski Yunanca picta’dan (fermente edilmiş hamur) ya da eski Yunanca pissa’dan türetilmiştir.
İtalyanca etimoloji sözlüğü, pizza kelimesinin kökenini Latince pinsere (damga) kelimesinden türetilen pinza (sıkmak) kelimesi olarak açıklamaktadır. Son olarak, pizza kelimesinin kökeni hakkında Lombard yöresinde konuşulan lehçede bizzo (dolu ağız) anlamına gelen pizzanın kökeni olabilir.
Pizzadan İlk Ne zaman Bahsedildi?
“Pizza” kelimesi bir metinde ilk olarak 977’de orta İtalya şehri Gaeta’da Latince bahsedildi. Metin, bir mülkün kiracısının Gaeta Piskoposu’na her Noel günü on iki adet pizza ve yine her yıl Paskalya Pazarında on iki pizza vermesi gerektiğini belirtir. Orta Çağ’da ise pizzalar yavaş yavaş günümüzdeki görünümüne daha yakın bir şekil ve tat kazandı. Bugün bildiğimiz pizzalar, garnitür için Amerika’dan ithal edilen domatesler kullanılarak 1522’de Napoli’de yapıldı. Sonra hazırlanan bu tür tüm gözlemelere pizza denilmeye başlandı. Pizza sıradan insanların günlük olarak tükettiği sokak lezzeti basit bir yemekti. Restaurant mutfaklarına girmeye layık, reçetesi olan ciddiye alınan bir yemek değildi. İçerisinde sıklıkla kullanılan peynir (mozzarella) adeta bir kimlik vazifesi görmüş ve pizzayı restaurant mutfaklarına giriş yapmasını sağlamıştır.
17.yüzyıl ile birlikte pizza aristokratların sıklıkla tercih ettiği bir lezzet olmayı başarmıştır. Bir pizza aşığı çift olan Napoli Kralı IV. Ferdinand ve eşi Maria Caroline pizzanın ücretsiz tanıtımını yaparak Napoli’den başlayarak pizzanın tüm İtalya’da farkında olmadan tanınmasını sağlamışlardır. Pizza popülaritesi böyle arttıkça, sokaklarda olan küçük fırınlar, müşterilerin farklı malzemelerle pizza sipariş edebileceği özel fırınlara taşındı. Dünyadaki ilk pizzacı, bugün de hala açık olan 1830 yılında açılmış olan Napoli’deki Pizzeria Port’Alba’ydı. Dünyaca bilinen en ünlü klasik pizza, 11 Temmuz 1889‘da İtalya Kralı I. Umberto‘nun eşi Kraliçe Savoy Margarita‘nın Napoli’deki Brandi pizzacısını ziyareti ile ortaya çıkmıştır. Fırıncı Rafael Esposito, Kraliçe’nin onuruna üç çeşit pizza pişirdi. Bir tanesi domates, mozzarella peyniri ve fesleğen ile süslendi. Dolgu, yeni İtalyan bayrağının renklerini sembolize ediyordu- kırmızı (domates), beyaz (mozzarella) ve yeşil (fesleğen). Kraliçe bu pizzayı beğendi ve Esposito onun onuruna tarifini Pizza Margherita olarak adlandırdı.
Pizza tarifi
19. yüzyılın sonlarında ise İtalyan göçmenler tarafından Amerika Birleşik Devletleri’ne götürüldü. Yemek; New York, Chicago, St. Louis, Philadelphia’daki İtalyan diasporası arasında büyük popülerlik kazandı. Pizzacılar, başlarında sıcak pizza bulunan metal bir kapla sokaklarda yürüdüler. Bir parça pizza iki sente mal oldu. “Pizza” kelimesi ilk olarak Amerika Birleşik Devletleri’nde 1904’te The Boston Journal’da Giovanni ve Gennaro Bruno tarafından sunulan Napoliten pizzalarının reklamını yaparak ortaya çıktı.
Pizza sunan ilk kafeler ve dükkanlar da 20. yüzyılın başlarında ortaya çıktı. Uzun yıllar boyunca, Amerika Birleşik Devletleri’nde resmen tanınan ilk pizzacı, 1905‘te New York’ta lisanslı bir Gennaro Lombardi şirketi olarak kabul edildi. Ancak şimdi bir başka İtalyan olan Filipo Milone’nin pizzacısını 1903‘te Lombardi’den önce açtığı biliniyor. Ilerleyen yıllarda pizza Amerika’daki popülerliği ile birlikte artık bilinen karlı bir yatırım kapısı olmayı başarmıştır. Ülkemizdeki restoranların %20’sinde menülerinde pizza bulunuyor. Pizza nerede olursa olsun tüm kıtaların Restoranlarının menüsünde yer bulmuş kült bir yemektir. Gerek Fast Food gerekse de kaliteli restoranların olmazsa olmazı olmayı başarmıştır. Aralık 2017’de klasik Napoliten pizza pişirme geleneği UNESCO Somut Olmayan Kültürel Miras Listesi’ne dahil edildi.
Günümüzde Pizzacılık
Artık teknolojinin sunduğu imkanlar dahilinde pizza pişirmek ve eşsiz lezzete ulaşmak çok daha kolay, yeni lezzetler yaratmakta daha kolaylaştı, ülkelerin kendi geleneksel pizzalarını nasıl keşfettiklerini bir başka makalede paylaşmak istiyoruz, pizza ile ilgili söylenecek somut gerçek, başarılı bir şekilde üretildiği takdirde kârlı bir gelir kapısı olacağı ve franchise sisteminde çok önemli bir yer aldığı gerçeğidir. Doğru bir marka tercihi ve başarılı bir yönetim ile kârlı bir pizza işletmesi sahibi olmak artık çok revaçta bir iş kolu. Siz de Pizza Dükkanı açmak ile ilgileniyorsanız Pizza Tomato‘nun Bayilik Fırsatlarına göz atmanızı öneririz. İşletmeniz için danışmanlık konusunda ise SHCONSULTİNG danışmanlık firmasını tercih edebilirisiniz.
@tarihlibilim
#pizza #pizzabayilik #napoliten #margarita #fastfood #Franchise #napoli #tarihlibilim