Benjamin Franklin ismi size sadece Amerika tarihini mi çağrıştırıyor? Yoksa akıllara bilimde mi geliyor. Bu isim pilin tarihi denince unutulmaz bir isim olarak karşımıza çıkar.
Bugün size günlük hayatımızda sıkça kullandığımız kumanda, telefon, radyo gibi bazı aletlerin içerisinde yer alan piller hakkında konuşmak istedik.
Elektrik bataryası denilen şey, ilk olarak aslında patenti onun tarafından alındığı için aynı zamanda metan gazını da keşfetmiş olan Alessandro Volta‘nın bir icadıdır. Volta sürekli elektrik akımı üretebilen, sülfürik aside bulaştırılmış kâğıt ile birbirinden ayrılan bakır, çinko disklerden oluşan pili icat etmişti. İcatlarının hikayesi belki de Franklin’in “yanabilen hava” makalesini okuduktan sonra değişmiştir.
Şimdi yine Bilime Tarihsel bir yolculuk yapmak istiyor ve en eski tarihine sizi götürmek istiyor ve pilin tarihi ile ilgili kronolojik olarak geçmişten günümüze gelmek istiyoruz.
En eski pil benzeri icatlar
1936 yılında Arkeolog Wilhelm König Irak’ta Bağdat civarlarında yürüttüğü kazı çalışmalarında bulduğu kil çömlek ile birlikte pilin tarihi yeniden yazılmıştı. Bulduğu Bağdat Pili olarak adlandırılan 14 cm uzunluğunda, vazo benzeri 8 cm yarı çapında, dışarıdan bakıldığında sadece vazo formunda olan bu nesnenin içi açıldığında alt kısmı kapalı yaklaşık 9 cm uzunluğunda 26 cm yarı çaplı bakır silindir bulunan, bu bakır silindir içerisinde de zift benzeri bir madde ile sıkılaştırılmış, paslı demir çubuk bulunmaktaydı. König keşfinin M.Ö. 250 ile M.S. 224 yılları arasında bir döneme ait olduğunu söylemiştir.
Bu pilin tarihlendirilmesi diğer arkeologlar tarafından tartışmaya açık kabul edilmiş ve bahsedilen tarih aralığındaki bölgedeki Pers İmparatorluğunun Sanat ve Bilim alanın dışında savaş konusunda ilerlemiş olmasının başka bir dönemde, başka bir imparatorluk zamanında bulunmuş olabileceğini söylemişlerdir. Bu pillerin zayıf akım elde ederek dönemin krallarına yaklaşan insanları uzaklaştırdığı, mistik bir ortam yaratmak isteyen kral büyücülerinin birer eseri olduğu iddia edilse de kanıtlanmış bir dayanağı henüz yoktur.
Hatta daha eski bir tarihte yandaki resimde Mısır Piramitlerinde görünen resim bu objeye benzemiş olsa da yazılı belgelerde bu kanıtlanmamış olduğu için dahil etmek istemedik. Tarihe, Bilimsel yolculuk yaptıkça bizi nelerin beklediğini yine bize tarih gösterecek, bu tarih ise henüz yazılmamış, yaşanmamış olan tarihtir. Bunu da yaşayıp göreceğiz. Şimdi daha yakın kabul edilen günümüzden 200 yıl kadar eskiye giderek tarihi yolculuğumuza devam etmek istiyoruz.
Benjamin Franklin Deneyleri
Franklin, Amerika Birleşik Devletleri’nin kurucularından kabul edilen tarihe mal olmuş bu, önemli şahsiyet aynı zamanda bilime de bir o kadar meraklıydı. Batarya sözcüğünü askeri bir terim olarak değil de bilim içinde kullanan ilk kişi o olmuştur. Batarya kelimesi, önceden ağır ateşli top dizisi olarak kullanılmaktaydı, Franklin bu terimi, Philadelphia’ da evinde düzenlediği bir yemekte;
Elektrik akımı vererek kızartılmış hindili yemek,
Kıvılcım saçan kokteyl bardakları,
Elektrik verilmiş şarap kadehleri ile görsel bir şov ile konuklarını ağırlamıştır.
Volta’nın icadına kadar bireysel elektrik hücre yığını içeren bu icat için Batarya sözcüğü kullanılmıştır, ayrıca Franklin’in yaşamı boyunca yaptığı birçok deneyde mevcuttur.
Fırtınalı havada uçurtma uçurarak yıldırımın elektriksel bir olay olduğunu ispatlamıştır.
Bu deney sonrasında yanındaki bir kişi vefat etmiş olsa da Paratoner bu deney sonrası keşfedilmiş olacaktı. Bunu başka bir makalemizde inceleyeceğiz. Siyaset ile yakından ilgilenen 17 çocuklu bir ailenin 10. çocuğu olan bu girişimci mucit, müzik aletleri de dahil birçok deneysel icat çalışması olan Franklin, yıllar sonra Volta’ya ilham kaynağı olacaktı. Biz Franklin ve Bilim isimli makalemizde bu konuyu ayrıca işleyeceğiz. Şimdi tarihte biraz daha yakına gelmek ve günümüz pillerine daha çok benzeyen pillerin icadına gelmek istiyoruz.
Alessandro Volta pili icat ediyor
Alessandro Giuseppe Antonio Anastasio Volta ya da kısa adı ile Volta, kendinden önce denenmiş deneyleri dikkatli inceleyen bir Fizikçi ve başarılı bir bilim insanıydı. Elektrik potansiyelinin bugün Volt olarak adlandırılmasının sebebi kendisidir. Statik elektrik ile meşgul Avrupa, sürtünme ile kıvılcım çıkmasına şaşırırken Volta, sürekli elektrik akımı üretebilen, sülfürik aside batırılmış kâğıt ile bakır ve çinko disklerden oluşan pili icat etti. Volta’ya yakın sayılabilecek dönemde yaşamış Luigi Galvani ölü kurbağa ile gerçekleştirdiği deney ile dönemin bilim insanlarına ilham vermiştir. O kesilmiş kurbağa bacaklarına bazı belirli metaller temas edildiğinde hareket etmesini hayvandaki iç elektriğin ortaya çıkması olarak adlandırmıştır. Bu bugün galvanize kelimesinin ortaya çıkmasına neden olan olaydır.
Aşağıda resmedildiği gibi gerçekleşmiştir.
1791’de Galvani’nin “Hayvansal Elektrik” teorisi, “ölü kurbağa” deneyi ile bilim insanlarına ilham vermiştir. Ölü kurbağa bacağındaki sinirlerin neşter ile kesildiğinde kasıldığını fark etmeleri, hücrelerin elektrik içerdiğini anlamalarını sağlamıştı.
1793’te Galvani’nin deneylerini sürdüren Volta, farklı iki metalden kaynaklandığını söylemiştir. Bacağın kasılmasını şu şekilde açıklamıştır.
Birbirine benzemeyen iki metalin aralarından sıvı geçirildiğinde elektrik akımı elde edilebilir.
Kurbağa bacağı, neşter ve kanın yerine, Volta bakır, çinko, tuzlu suya batırılmış sünger kullanınca ortaya ilk pil çıkmış oldu. Böylece 1800 yılında pil bulunmuş oldu.
Elektrik çağı başlıyor
Volta’nın bu icadı batı dünyasında “Elektrik Çağı” denen döneminde başlangıcı olmuş oldu. Artık hiçbir şey eskisi gibi olmayacaktı, elektrik günlük hayatın bir parçası olacaktı. Volta ve Volta’dan etkilenen diğer bilim insanları ve mucitler kimyasal tepkime ile elektrik akımı üreten piller geliştirdi ve ürettiler. Humphry Davy isimli İngiliz mucit ve onun gibi düşünen diğer insanlarda bunun tersinin de olabileceğini düşündüler. Elektrik akımları, kimyasal tepkimeleri tetikleyebiliyordu.
Davy, elektriğin aynı zamanda bir çözeltideki metali (mesela gümüş) başka bir metale aktarabiliyordu, bu keşifle metaller gümüş veya altınla kaplanmaya başlanmış oldu. Elektro kaplamada artık yaşamımıza bu sayede girmiş oldu. Bu işleme ise Galvani’nin onuruna galvanizleme dendi. Davy artık başlamış olan bu yeni elektrik çağının öncü isimlerinden biri olmuştu, çalışmaları hem çağdaşlarına hem de sonraki bilim insanlarına ilham olacaktı.
İki karbon parçası arsında güçlü akım oluşturarak beyaz parlak ışık elde ettiği zamanda daha Ampulün icadı bile çok uzak yıllar gerçekleşecekti.
Sonsuz Pil
Kendini sürekli yenileyen, daha iyisini, daha kullanışlı, daha konforlusunu arayan bilim, pil ile ilgilide daha fazla enerji saklayabilen, daha küçük, daha güvenli, daha hafif piller üretmek adına son 200 yılda çok kimyasal deneyler ile farklı farklı ürünler ortaya çıkardı.
Karbon ve çinko eşleşmesi ile başlayan, alkalin, lityum metali, güneş ışığı depolanarak kullanılan piller. Aslında bakıldığından pilin halen kat etmedi gereken çok yol var gibi.
Kısaca özetlemek gerekirse, önceleri karbon ve çinko barındıran taşınabilir birçok alette kullanılan piller, ardından yeniden şarj edilebilen hafif ve küçük lityum piller, daha sonraları güneş ışıklarını depolayarak tekrar kullanılabilen piller, tüm bu teknolojik yenilikler pilin sonsuz olmasını sağlamamış ve halen gelişmeye açık olduğunu bize göstermiştir. Pilin tarihi ile ilgili geçmişi kısaca özetledik. Gelecekte gerçekleşecek yeni yenilikler sonrası piller ile ilgili bir makale daha yazmak dileğiyle.
@tarihlibilim
#history #pilintarihi #benjaminfranklin #pil #lityum #alessandrovolta #elektrikçağı #galvanize #humphrydavy #battery #tarihlibilim
https://www.tarihlibilim.com/post/lityum-kullanimini-azaltabilecek-yeni-pil/
https://www.tarihlibilim.com/post/franklin-ve-bilim/
https://www.tarihlibilim.com/post/50-yil-omurlu-nukleer-pil/