Latince, M.Ö. birinci bin yılda günümüzdeki İtalya’nın batısındaki Lazio bölgesinde o zamanki adıyla Latium’da ortaya çıkmıştır. O dönemlerde küçük bir köy olan, sonraları çok büyüyecek olan Roma’nın yerel lehçesiydi. Bugün yeryüzünde en çok konuşulan 20 dilin 11’i Hint-Avrupa Dil Grubuna aittir, Latincede bu grubun alt kolu olan İtalik Koluna ait bir dildir. Latium’da ortaya çıkan dil; Latince makalemiz başlıyor.
Bugün Teoloji, Hukuk, Tıp ve Bilim alanındaki birçok terimin kökeni Latince veya Eski Yunancadır. Belki bu yüzdendir ki günümüzde batı dillerinin temelini oluşturan bir dil haline gelmiştir.
Önce isterseniz Latincenin kronolojisine bakalım, az önce de bahsettiğimiz gibi küçük bir köyün yerel dili olmaktan önce Avrupa’da, sonrada dünyada hâkim bir dil haline nasıl geldiğini inceleyelim.
Latince; çıktığı bölge itibariyle konuşulan diğer diller içerisinde Veneto diline akraba bir dildir. Veneto dili erken tarihi konusunda tam bir tarih maalesef bilinmemektedir.
Veneto diline ait günümüze ulaşmış belki de tek eser Lagole di Calazlo’da bulunan 300 adet kitabedir. M.Ö. üçüncü binyıla ait olduğu düşünülen bu eser bugünkü İtalyanların yarımadaya ilk geldikleri tarihe de ışık tutmaktadır. Az önce de söylediğimiz gibi önce Latincenin kronolojisine bakalım.
Latince Kronolojisi;
- M.Ö.240’a kadar Edebiyat Öncesi Latince
- M.Ö.240-100 arasında Eski Latince
- M.Ö.100-M.S.14 arasında Klasik Latince
- M.S.14-M.S.120 arasında Latince Gümüş Çağı
- M.S.120-M.S.200 arasında Arkaik Latince
- M.S.200-M.S.600 arasında Vülger Latince
- M.S.600-M.S.1.300 arasında Orta Latince
- M.S.1.300’den sonra Modern Latince
Bizler her dönemi tek tek ele almak yerine merak edilenlere ve dikkat çeken tarihteki kırılmalara bakmak istiyoruz, 2 soru bu konu hakkında bize yardımcı olacak;
- Latince tamamen ortadan kalktı mı?
- Yoksa yaşamaya devam ediyor mu?
İki sorunun cevabını bir arada vermek gerekirse, Latince tamamen ortadan kalkmadı. Aslında yaşamaya devam ediyor, bu bize ilginç gelebilir, şimdi Latincenin torunları diye bir ara başlıkla bunu anlatmaya devam edelim,
Latincenin Torunları
İtalyanca, Romence, İspanyolca, Fransızca ve Portekizce için bugün ölü dil olarak kabul edilen Latincenin torunlarıdır diyebiliriz, hatta şöyle küçük bir örnekte vermek faydalı olacaktır,
Örneğin Türkçe bir kelimeyi bu 5 dilde ve Latincede yazalım,
- Türkçe, O, Kapıyı açık bırakır
Diğer dillerde…
- İtalyanca, Lei lascia la porta aperta
- Romence, Ea lasa usa deschisa
- İspanyolca, Ella deja la puerta abierta
- Fransızca, Elle laisse la porte ouverte
- Portekizce, Ela deixa a porta aberta
- Latince, Ille Recedit apertum ostium
Bir başka kısa örnek;
Türkçede sokak kelimesinin bu 5 dilde ve Latincede ki karşılıklarına bakalım,
- Türkçe, Sokak
Diğer dillerde…
- İtalyanca, Strada
- Romence, Stradă
- İspanyolca, Calle
- Fransızca, Rue
- Portekizce, Rua
- Latince, Strata
Hemen hepsinde aynı olmadığını düşünebilirsiniz, burada ise Germen, Kelt dillerinin etkisi söz konusudur. Komşu dillerin bazı kelimelerde baskınlığı olmuştur bu konu irdeleme açısından bize yepyeni bir makale yazmaya teşvik ediyor.
Konuya ara verip Latincenin Yunanca ile olan gizli savaşı ile bir kısa bilgi vermek istiyoruz.
Latincenin Yunaca ile olan gizli savaşı
M.Ö. 3. yüzyıldan sonra Yunanlar, Romanın üstünlüğüne boyun eğmişlerdir. M.S. 1. yüzyılda ise Roma dolayısıyla Latince kendilerinden önce hâkim olan tek medeniyet Helenistik coğrafyayı tamamen hakimiyetine almıştır. İşte tam bu sırada Yunanca ise Latinceye boyun eğmemiş aksine belki ironik şekilde Latince Yunancaya teslim olmuştur. Roma imparatorluğunun batı kısmını oluşturan Keltler ve Germenler Latinceye teslim olurken, Doğu kanadındaki Yunanlar kendi dilini konuşmayı sürdürmüştür. Öyle ki bu ikilik, zamanı geldiğinde Romanın Batı ve Doğu şeklinde ikiye bölünmesine bile zemin hazırlayacaktır.
Roma’nın Dili Latince ise İncil neden Yunanca yazıldı?
Bu soruyu Kutsal Kitap ilgisi olan Teoloji ve Tarihle ilgilenmiş olan birçokları sormuştur. Roma imparatorluğunda resmi yazışma dili Latinceydi. Edebiyat diyebileceğimiz edebi nerdeyse tüm eserler ise Yunancanın hakimiyeti altındaydı. Hatta Roma imparatorluğu ikiye ayrılmadan çok önce bile Roma İmparatorluğunun doğusunda (bugünkü Yunanistan,Trakya, Anadolu gibi yer ve bölgelerde) hep Yunanca konuşuldu. 1.Justinianus’un ölümünden sonrada Doğu Roma İmparatorluğunun resmi dili Yunanca olmuştur. Roma, Roma İmparatorluğu olma yolunda ilerlerken siyasetçiler ve eğitimli olan kesim bu iki dili bir arada kullanmaktaydı. Coğrafi olarak İncilin Roma İmparatorluğuna doğudan gelmesi sebebiyle Yunancanın hâkim olduğu yerde yazılması ve o bölgedeki insanlara duyurulması sebebiyle Yunanca kaleme alındı ve duyuruldu.
Buna karşın 18.yüzyıla kadar Batı Hristiyan Katolik Kilisesinde Latince olarak sürmeye devam etmiş, 20.yüzyıl ile birlikte ise sadece Ayin Dili olarak kullanılmaya devam edilmiştir.
Şimdi daha önce bahsettiğimiz kronoloji ile ilgili bir kısımdan detaylı bahsetmek faydalı olacaktır. M.S.200-M.S.600 arasında Vülger Latince olarak bilinen dönem, Roma İmparatorluğunun kapsadığı dönem bakımından bölgenin tamamında konuşulan yerel dillerden beslendiği bir dönemdir. Vülger Latince Roman dil ailesini doğurmuştur demek doğru olacaktır. Bu aileden türeyen her dil proto-biçimleriyle konuşuldu.
9.yüzyılda Fransızca
10.yüzyılda Provence
12.yüzyılda İspanyolca-Katalonca-Portekizce
16.yüzyılda Rumence yazılı dil niteliğine kavuşabilmişlerdir.
Latium’da ortaya çıkan dil; Latince makalemizi beğenerek okuduğunuzu düşünerek bitiriyoruz.
@tarihlibilim
#latince #language #history #science #bilim #tarih #tarihlibilim