Klimanın mucidi kimdir? Bu soru yaz sıcakları başlayınca akla gelen ve merak ettiğimiz bir soru olmayı başarıyor. 20.yüzyılın öncesinde, klima daha henüz ortaya çıkmadan önce kesinlikle hava durumu ile mücadele etmenin başka bazı yolları da vardı.
Klimanın Öncesinde
Mesela örnek vermek gerekirse Roma İmparatoru Elagabalus, bahçeleri için dağlara 1.000 köle gönderdi. Bu kölelerin görevi ise kar toplamak ve topladıkları karı bahçelerde kullanılmak üzere aşağı getirmekti. Çok zahmetli değil mi?
İster köleler, hizmetkarlar tarafından kullanılan büyük palmiye yaprakları olsun, isterse de buna benzer başka girişimler rüzgârdan paylarını almalarına yardımcı olmaktan öteye gidemedi. Ancak hem havayı soğutarak hem de nemi kontrol ederek insan yapımı havanın başlangıcını gerçekten gösteren AC’ydi. Yani bugün bildiğimiz klimanın ilk icat aşamaları…
Klima Olmasaydı
İlk keşfedildiğinde lüks olarak kabul edilen bu buluş, artık günlük yaşamımız için çok hayati önem taşıyan evleri, işyerlerini, hastaneleri, veri merkezlerini, laboratuvarları ve diğer binaları soğutmamızı sağlayan bir zorunluluk haline geldi. En önemli buluşlar gibi, modern ticari ve konut iklimlendirme teknolojisi de günlük sorunlarına yaratıcı ve pratik çözümler bulmak için çabalayan bilim insanları ve mucitler tarafından gerçekleştirilen birbirini takip eden ilerlemenin ürünüdür. Biri ortaya bir şey atar, başlangıçta saçma bile olsa başka diğerleri onu alır, bambaşka bir şeye dönüştürür ve ortaya mükemmel bir buluş çıkar. Klima olmasaydı diye düşünmek bile istemiyoruz.
İlk Fikir
1840‘lı yıllarda Amerika Florida’da Doktor ve mucit Dr. John Gorrie, insanları “yüksek sıcaklıkların kötülüklerinden” kurtarmak için şehirleri soğutma fikrini belki de ilk önerenlerdi. Gorrie, soğutmanın sıtma gibi hastalıklardan kaçınmanın ve hastaları daha konforlu hale getirmenin anahtarı olduğuna inanıyordu, ancak hastane odalarını soğutmaya yönelik ilkel sistemi, Amerika Birleşik Devletleri’nin kuzeyindeki donmuş göllerden ve akarsulardan Florida’ya buz gönderilmesini gerektiriyordu.
Bu pahalı lojistik zorluğun üstesinden gelmek için Gorrie yapay soğutma konseptini denemeye başladı.
Bir at, su, rüzgarla çalışan yelkenler veya buharla çalışan bir kompresör kullanarak buz oluşturan bir makine tasarladı ve 1851 yılında bunun için bir patent aldı. Bu modern soğutmanın başlangıcı kabul edilir. Hayvan gücü ile orantılı olarak çalışan ve lojistik yükünü ortadan kaldıran pratik bir çözüm olarak ortaya çıksa da geliştirilmeye çok ihtiyacı vardı. Tabi diğer birçok icat gibi zamanla geliştirilecekti. Şimdi bu tarihsel sürece eklenenleri incelemeye devam edelim.
Klima Yaygınlaşıyor
1904 yılında St. Louis Dünya Fuarı’nda organizatörler, Missouri Eyalet Binasını soğutmak için mekanik soğutma kullandılar. Sistem, Missouri Eyalet Binası içindeki 1.000 kişilik oditoryumu ve diğer odaları soğutmak için dakikada 35.000 fit küp hava kullandı. Bu, Amerikan halkının konforlu soğutma konseptiyle ilk kez tanışmasıydı. Konforlu soğutma teknolojisinde büyük bir atılım, 1920’lerde Amerikalıların beyaz perdede Hollywood yıldızlarını izlemek için sinema salonlarına akın etmesiyle gerçekleşti.
Halk tiyatroları için ilk soğutma sistemleri, esasen, soğuk havayı yerdeki havalandırma deliklerinden dağıtan, üst katlarda sıcak, bunaltıcı koşullara ve alt katlarda çok daha düşük sıcaklıklara neden olan soğutma ekipmanıyla modifiye edilmiş ısıtma sistemleriydi; sıcak kalmak. 1922’de Carrier Engineering Corporation, Los Angeles’taki Metropolitan Theatre’da tiyatrolar için ilk iyi tasarlanmış soğutma sistemini kurdu ve bina genelinde daha iyi nem kontrolü ve konfor için daha yüksek havalandırma deliklerinden soğuk hava pompaladı.
Mayıs 1922’de New York’taki Rivoli Theatre’da Carrier, mevcut ünitelerden daha az hareketli parçaya ve kompresör aşamasına sahip santrifüjlü bir soğutma grubu kullanan yeni bir sistem türünü halka tanıttı. Çığır açan sistem, güvenilirliği artırdı ve büyük ölçekli klimaların maliyetini düşürerek, kullanımlarını ülke çapında büyük ölçüde genişletti.
Klima Evlerde
Soğutma teknolojilerindeki gelişmelere rağmen bu sistemler evler için o yıllarda çok büyük ve pahalıydı. Soğutma teknolojisini temel alan Frigidaire, 1929’da pazara evde kullanım için yeterince küçük ve bir radyo kabini şeklinde olan yeni bir bölünmüş sistem oda soğutucusunu tanıttı. Ancak sistem ağırdı, pahalıydı ve ayrı, uzaktan kumandalı bir yoğuşturma ünitesi gerektiriyordu. General Electric’ten Frank Faust, bağımsız bir oda soğutucusu geliştirerek bu tasarımı geliştirdi ve General Electric, 1930’dan 1931’e kadar 32 benzer prototip üretti.
Kloroflorokarbon (CFC) soğutma
Aynı sıralarda General Motors’tan Thomas Midgley, Albert Henne ve Robert McNary, dünyanın ilk yanıcı olmayan soğutma sıvısı haline gelen ve klimaların güvenliğini önemli ölçüde artıran kloroflorokarbon (CFC) soğutma sıvılarını sentezlediler. Bununla birlikte, kimyasallar on yıllar sonra ozon tabakasının incelmesi ile bağlantılı olacak ve sonunda 1990’larda Montreal Protokolü’nden sonra dünyanın dört bir yanındaki hükümetler tarafından aşamalı olarak kullanımdan kaldırılacaktı. Ozonu yok etmeyen hidroflorokarbonlar (HFC’ler) popülerlik kazanıyor ancak sonunda iklim değişikliğiyle bağlantılı.
Yapılan araştırmalar sonucunda gezegene daha az zararlı olan yeni soğutucu akışkanlar ve teknolojilerle sonuçlanıyor.
HH Schultz ve JQ Sherman’ın bir pencere pervazına yerleştirilebilecek bir klima ünitesi için patent başvurusunda bulunmasının ardından ev soğutma sistemleri küçüldü. Üniteler 1932’de piyasaya çıktı, ancak yüksek maliyetleri nedeniyle geniş çapta satın alınmadı.
Mühendis Henry Galson pencere klimasının daha kompakt, daha ucuz bir versiyonunu geliştirmeye devam etti ve birkaç üretici için üretim hatları kurdu. 1947’de bu sistemlerden 43.000 adet satıldı ve ilk kez ev sahipleri pahalı yükseltmeler yapmak zorunda kalmadan klimanın keyfini çıkarabildiler.
1960’ların sonlarında, çoğu yeni evde merkezi klima vardı ve pencere klimaları her zamankinden daha uygun fiyatlıydı ve Arizona ve Florida gibi sıcak hava eyaletlerinde nüfus artışını hızlandırdı.
1970’lerde klima kullanımı hızla gittikçe artarken, bu defa enerji krizi vurdu. Buna cevaben, milletvekilleri genel olarak enerji tüketimini azaltmak için yasalar çıkardılar. Enerji Bakanlığı’nın, eyalet bazında standartlardan oluşan bir patchwork yerine klima üreticileri için tek bir federal enerji verimliliği standardı oluşturan Cihaz ve Ekipman Standartları Programı için zemin hazırladılar.
İlk standardın 1993’ten 2023’e kadar yaklaşık 29 milyar dolarlık enerji faturası tasarrufu sağlaması bekleniyor. 2006’da kabul edilen standardın 2006’dan 2035’e kadar yaklaşık 70 milyar dolarlık enerji faturası tasarrufuyla sonuçlanması ve 369 milyon mt’dan fazla karbonu önlemesi bekleniyor.
Program, tüketicilerin enerji ve paradan tasarruf etmesine yardımcı olan yeni klima teknolojisinde büyük verimlilik iyileştirmeleri sağladı.
Klimanın Kronolojisi
Klimanın keşif kronolojisi, klima teknolojisinin zaman içindeki gelişimini ve önemli kilometre taşlarını içeren kronolojik süreç:
- Antik Çağ: Eski uygarlıklar, serinlemek ve rahatlamak için suyun buharlaşmasını kullanan basit evaporit sistemleri kullanmışlardır. Örneğin, Mısırlılar ve Romalılar, suyun buharlaşması yoluyla serinleyen havuzlar inşa etmişlerdir.
- Benjamin Franklin, 1758 yılında, cam bir boru içine basınç uygulayarak ısıyı soğuk bir ortama transfer etmek amacıyla ilk klima benzeri bir deney yapmıştır.
- John Gorrie, 1842 yılında hastalarını serinletmek ve sıtma salgınlarını önlemek amacıyla buharlaştırma prensibi kullanarak bir klima cihazı geliştirmiştir.
- Willis Carrier, 1902 yılında modern klima sisteminin temellerini atmıştır. Sıcaklık ve nem kontrolünü sağlamak amacıyla havayı soğutarak ve nemini alarak çalışan ilk modern klima cihazını icat etmiştir. Bu icat, “modern klima” olarak bilinir ve klima endüstrisinin temelini oluşturmuştur.
- 1920’ler: Klima sistemleri, özellikle sinema salonları ve alışveriş merkezleri gibi büyük mekanlarda popüler hale gelmiştir.
- 1930’lar: Klima sistemleri, evler için de yaygınlaşmaya başlamıştır, ancak ilk başta oldukça pahalı ve lüks cihazlar olarak kabul edilmişlerdir.
- 1940’lar ve 1950’ler: İkinci Dünya Savaşı sonrasında klima teknolojisi daha erişilebilir hale gelmiş ve daha yaygın kullanılmaya başlanmıştır.
- 1960’lar ve Sonrası: Klima teknolojisi, daha enerji verimli ve çevre dostu hale getirilmiştir. Merkezi klima sistemleri, binalarda standart hale gelmiş ve gelişen teknoloji sayesinde daha fazla kişi ve endüstri tarafından kullanılmıştır.
- Günümüz: Gelişen teknolojiyle birlikte, akıllı termostatlar ve enerji verimliliği odaklı klima sistemleri gibi yeni özellikler ortaya çıkmıştır. Klima teknolojisi, sürekli olarak daha çevre dostu ve kullanıcı dostu hale getirilmeye çalışılmaktadır.
Bu kronoloji, klima teknolojisinin temel aşamalarını göstermektedir. Klima, modern yaşamın vazgeçilmez bir parçası haline gelmiş ve sürekli olarak gelişmeye devam etmektedir.
Klimanın Geleceği
Az önce bahsettiğimiz cihaz standartlarına ilave olarak, Bina Teknolojileri Ofisi bünyesindeki Enerji Departmanın Gelişen Teknolojiler Programı, iklimlendirmeyi dahada verimli ve sürdürülebilir hale getiren çalışmaları desteklemeye devam etmektedir.
Program şu anda iklimlendirmedeki değişiklikler üzerinde çalışmaya devam ediyor. Yapay zeka bu alanda destek alınan en önemli kısım.
Klimanın mucidi isimli makelemizin sonuna geldik, beğendiğinizi umuyoruz. 🙂
@tarihlibilim
#klima #WillisHavilandCarrier #science #bilim #tarih #history #invented #icat #tarihlibilim
https://www.tarihlibilim.com/post/buzdolabi-nasil-hayatimiza-girdi/
https://www.tarihlibilim.com/post/franklin-ve-bilim/
https://www.tarihlibilim.com/post/yapay-zekanin-tarihi/