Elektrik ve Manyetizma

619

Elektrik ve Manyetizma, tarih boyunca birbirleriyle bağlantılı ve ilişki içinde olan fenomenlerdir. Eski kültürler, bu fenomenlerle ilgilenmiş olsalar da onları tam anlamıyla bilimsel bir konu olarak araştırmamışlardır, en azından 18.yüzyıla kadar.

Elektrik

Elektriğin kökenine dair, eski Yunanlılar, kehribara sürtülen bir parçanın küçük maddeleri çektiğini gözlemlemişlerdir. Bu nedenle, ‘elektrik‘ terimi, Eski Yunanca’da kehribar anlamına gelen ‘elektron‘ kelimesinden gelir. Bu kelime daha sonra Latince’de ‘kehribar gücü‘ anlamına gelen ‘electria‘ya dönüşmüştür. Sonrasında dünya dillerine benzer bir biçimde yayılmıştır.

Antik Yunanlılar, kehribarla sürtünme etkisine ek olarak, cam parçasını ipekle ovduklarında benzer sonuçların ortaya çıktığını gözlemlemişlerdir. Bu durumu günümüz diliyle ifade etmek gerekirse, o dönemde öğrenilenleri şu 3 maddede özetlemek mümkündür:

• Malzemeleri birbirine sürtmek elektrik yükünün oluşmasına neden olur.
• Genel olarak pozitif ve negatif olarak adlandırdığımız iki tür elektrik yükü vardır.
• Aynı yükler birbirini iter ve farklı yükler birbirini çeker.

Manyetizma

Eski Yunanlılar, elektrik fenomenini gözlemledikleri gibi, manyetizma konusunda da ilginç bulgular elde etmişlerdir. Örneğin, Miletli Thales, lodeston adı verilen manyetik taşların (mıknatıs taşlarının) demir parçalarını çektiğini fark etmiştir. Bu dönemde, manyetik fenomenlerin temelinde yatan prensipler tam olarak anlaşılmamış olsa da bu gözlemler ilerideki araştırmalar için bir temel oluşturmuştur.

Ancak, elektrik ve manyetizma fenomenleri, 18. yüzyıla kadar tam anlamıyla bir araştırma konusu olarak ele alınmamıştır. Bu dönemde, bilim insanları ve filozoflar, bu fenomenlerin doğası hakkında farklı teoriler ortaya atmışlardır. Ancak deneysel yöntemlerle sistematik olarak araştırılmamışlardır.

Örneğin, Yunan filozoflarından Aristoteles, manyetizmayı yıldızların hareketlerine bağlamıştır. O doğanın temelini oluşturan dört element (ateş, hava, su, toprak) arasındaki etkileşimler olarak açıklamıştır. Benzer şekilde, elektriği de statik elektrik olgusunu yanıp sönen ateşlerin ruhlarına bağlayan bir açıklama getirmiştir.

18.yüzyıl ve sonrası

18.yüzyılın başlarında, elektrik ve manyetizmanın modern bilimsel araştırma konuları haline gelmesiyle birlikte, bu fenomenler üzerindeki anlayışımız hızla gelişmeye başlamıştır. Özellikle, Benjamin Franklin‘in yıldırımın elektriksel doğasını açıklaması ve Hans Christian Ørsted‘in manyetizmanın elektrikle ilişkisini keşfetmesi gibi dönüm noktaları, bu dönemi belirlemiştir.

Bir başkası da Coulomb’dur. Charles-Augustin de Coulomb, 18.yüzyılın sonları ve 19.yüzyılın başlarında, elektrik ve manyetizma alanlarında önemli bir fizikçi ve mühendis olarak tanınır. Yaptığı çalışmalarla adından söz ettiren Coulomb, özellikle elektrik yüklerinin birbirleri üzerindeki etkilerini araştırarak Coulomb Yasası‘nı formüle etmiştir.

1785 yılında keşfettiği Coulomb Yasası, iki elektrik yükünün birbirlerini çekme veya itmeye eşit ve zıt yönlü bir kuvvet uyguladığını ifade eder. Bu yasa, elektrik alanındaki etkileşimleri matematiksel olarak açıklamamızı sağlamıştır. Ayrıca elektrik yüklerinin davranışlarını anlamamıza büyük katkı sağlamıştır.

Ayrıca, Coulomb’un manyetizma üzerine yaptığı çalışmalar da önemlidir. Manyetik alanlar ve manyetik materyaller arasındaki etkileşimleri inceleyerek, manyetizma alanında da değerli katkılarda bulunmuştur.

Günümüzde elektrik ve manyetizma

Günümüzde elektrik ve manyetizma alanında yapılanlar:

• Yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımının artmasıyla birlikte, elektrik üretimi ve depolama sistemlerinde önemli gelişmeler yaşanmaktadır. Güneş ve rüzgâr enerjisi gibi kaynaklardan elde edilen elektriğin daha verimli bir şekilde depolanması ve kullanılması için çeşitli araştırmalar yürütülmektedir.
• Süper iletken malzemelerin geliştirilmesi, elektrik akımını direnç olmaksızın iletebilen malzemelerin araştırılması ve kullanımı açısından büyük önem taşımaktadır. Bu malzemelerin kullanımı, enerji iletiminde kayıpların azaltılması ve daha verimli elektrik sistemlerinin oluşturulması açısından büyük potansiyel sunmaktadır.
• Manyetik malzemelerin yapısal ve fonksiyonel özelliklerinin araştırılması, manyetik veri depolama sistemlerinin, manyetik sensörlerin ve manyetik tıbbi cihazların geliştirilmesine olanak sağlamaktadır.
• Elektriksel ve manyetik alanların insan sağlığı üzerindeki etkilerinin araştırılması, elektrik ve manyetizma alanında önemli bir araştırma alanı oluşturmaktadır. Bu çalışmalar, elektromanyetik alanların insan vücudu üzerindeki etkilerini anlamak ve bu alanlardan kaynaklanan potansiyel riskleri belirlemek için önemlidir.
• Kuantum manyetizması ve elektroniğin geliştirilmesi alanındaki araştırmalar, gelecekteki kuantum bilgisayarlar ve kuantum iletişim sistemleri gibi teknolojilerin geliştirilmesine yol açabilir. Aynı şekilde, kuantum mekaniği prensiplerinin elektronik cihazların daha küçük, daha hızlı ve daha güçlü hale getirilmesi için kullanılması üzerine yapılan çalışmalar da devam etmektedir.

Elektrik ve Manyetizma makalemizi beğenerek okuduğunuzu umuyoruz. 🙂

@tarihlibilim

Serbest Enerji ve Tesla

Paratonerlerin Keşfi

Elektrik Hatlarındaki Toplar Nelerdir?

Theremin enstrümanı nasıl çalışır?

Kuantum Mekaniği

Canlılarda Elektrik