El-Cezeri ve Robot çağı ile 1000’li yıllar yani yaklaşık 1000 yıl öncesi aynı cümle içerisinde nasıl yan yana gelebilir?
Bunu cevaplamak için dönemin mucidi El-Cezeri’yi biraz yakından tanımakta fayda olacaktır. Kısaca bazı icatlarından bahsederek ilgi alanlarını anlayalım ve sonra tanımaya vakit kaybetmeden başlayalım.
El-Cezeri tarafından tasarlanan bazı tasarımlar;
- Su fıskiyeleri
- Kan toplama kapları
- Şifreli anahtarlar
- Masa saatleri
- Mum saatleri
- Su saatleri
- Robot İbrikler
- Baraj Teknolojisi
- Kendi kapanan kapılar
- Kam mili, krank mili
- Robot hizmetçiler
- Su çıkarma araçları
- Abdest ibrikleri
- Otomatik şaft sistemi
- Otomatik termostat
- Otomatik düzenekler
Bugün Türkiye sınırları içerisinde Şırnak ili Cizre ilçesinde 1136 yılında dünyaya gelen tam adıyla Ebû’l İz İsmail İbni Rezzaz El-Cezerî, dünyanın ilk sibernetik bilgini olarak kabul edilir.
Sibernetik Nedir?
Haberleşme, karşılıklı bilgi alışverişi, kontrol, denge kurma ve ayarlama bilimidir. Başka bir deyişle otomasyon teknolojisidir de diyebiliriz. Kelime anlamı olarak Yunanca kybernétes (dümenci) kelimesinden türetilmiştir. Canlı veya cansız tüm sistemlerin yönetilmesi ve denetlenmesi ile ilgilenen Güdüm Bilimi olarak da adlandırılan bilimdir.
El-Cezeri
Neler Yapmıştır?
Arapça, Farsça, Latince dillerine hâkim biri olması onu bilimsel çalışmalar yaparken yeniliklere açık biri yapmıştır. Sahip olduğu imkanlar onu yapmak istediği icatlar konusunda rahatlatmıştı. Bunu neden söyleyebiliyoruz,
Çünkü içinde bulunduğu dönemde Avrupa Engizisyonla mücadele ediyordu. Dönemin icatlara düşkün Avrupalı insanları dine karşı gelmek ile suçlanarak kurulan Engizisyon mahkemelerince yargılanarak işkenceye maruz kalıyor, tutuklanıyor ve öldürülüyorlardı. İşte böyle bir dönemde Selçuklu Türkmenlerinin Sökmen boyundan olan Cizreli Ebû’l İz (Cezeri) Artukoğulları sarayında kendisine tanınan olanaklar ile icatlarını yapabiliyordu.
Tam 25 yıl boyunca sarayda icatlarını yapabilme imkanına sahip olan Cezeri’nin Kitabü’l Hiyel isimli eseri 1206 yılında tamamlamıştır. Bu kitap kendisinden sonraki nesillere ilham olmayı başarmış bir eserdir. Kitabü’l Hiyel’in 171.sayfasında şekillerle çizdiği çalışması “ısı etkisiyle haberleşerek denge kurma” isimli çalışması 1780 yılında J.Watt’a ilham olacak ve Regülatörün İcadı gerçekleşecektir. Altta da yer alan solda ki resimde üstte duran kuşun hareketleriyle karşılıklı haberleşme ile ayarlanma ile gerçekleşen bir model çizimi vardır.
Aynı kitapta, mühendislikle ilgili 50 farklı tasarımın planı ve nasıl çalıştığı hakkında bilgiler yer almaktadır. Çok uzak bir taih olmayan 1908-1921 yılları arasında E.Wiedeman ve F.Hauser tarafından ilk defa farklı bir dile (Almancaya) çevrilen eser daha sonra 1974’de D.Hill tarafından tamamen İngilizceye çevrilmiştir. Bu çeviri sonrasında popülaritesi artmış ve hatta London Science Museum’da (Londra Bilim Müzesi) örneğe uygun tasarımı yapılarak sergilenmeye başlanmıştır.
Bilime kazandırdıkları;
Su gücünden enerji olarak faydalanma fikri, bu fikri mekanik sisteme dönüştürme.
Otomatik çalışan ve kendini dengeleyen sistemler.
Hidro-Mekanik sistemlerle çalışan makineler.
Krank milini araçlar içerisinde kullanma fikri.
Şamandıra devreleri, suyun kaldırma kuvvetini kullanarak hidrolik pompa kullanma.
Kendisinden sonra gelen bilime meraklı insanlara ilham kaynağı olacak olan El-Cezeri Da Vinci‘yi de etkileyecekti. İsterseniz bunu da bir başka makalede inceleyelim,
@tarihlibilim
#tarih #bilim #tarihlibilim #sci #science #history #cezeri #biliminsanı
3 comments