Buzdolabı Nasıl Hayatımıza Girdi? Tüketilecek gıda maddelerini soğuk tutma girişimi ile ilgili geçmişe doğru bakmak istersek bununla ilgili Eski uygarlıklar olan Antik Mısır, Eski Yunan, Eski Roma’da bununla ilgili girişimlerin olduğunu görebiliriz. Biz bugün evlerimizde kullandığımız “buhar sıkıştırmalı soğutma sistemi” prensibiyle çalışan buzdolabının tarihini irdelemek istiyoruz.
Batının mihenk taşı
Aslında buzdolabı sadece istenilen şeyi soğuk tutmak amaçlı bir şey değildir, buzdolabı batı yemek kültürünün mihenk taşıdır. Sebzelerde ki hücresel deformasyon buzdolabı sayesinde azalır. Bugün buzdolabı diye bir şey olmamış olsaydı marketlerin yarısı olmaz ya da farklı amaçla kullanılırdı.
Dünyada Meyve & Sebze Ticaretinde Meyve kategorisinde Muz ilk sıradadır. Muz üretiminde Asya ülkeleri ön plana çıkmaktadır, tüketime bakacak olursak Amerika Birleşik Devletleri ilk sıradadır. 13⁰C’de muhafaza edilmesi gereken bir muz soğutucu ile taşınamasaydı Amerika’ya ulaştığında simsiyah olurdu, muhtemelen de tercih edilmezdi. Buzdolabı Nasıl Hayatımıza Girdi? Sorusuna cevap bulmaya başlayalım.
Besinleri Soğutma Girişimleri
17.yüzyılda Francis Bacon içi boşaltmış Çiğ tavuğu kar ile doldurarak hayatına mal olan bir deneye kalkışmıştı ve daha sonra ki bilim insanlarına da ilham kaynağı olmuştu. Onu takip eden çağdaşları ve sonra ki girişimciler onun yaptığı basit hatayı yapmayarak çok daha iyi hazırlıklar yaparak denemeler gerçekleştirdiler.
Buzdolabının Ürettiği Soğuk Neyin Sonucudur?
Buzdolabının ürettiği soğukluk, bilimin bir sonucudur. Bir başka deyişle buharlaşmalı soğutmanın sonucu.
1756 yılında William Culen katıldığı bir konferansta Dietil Eter ile suyu dondurabileceğini göstermiştir. Dietil Eter 35⁰C’de kaynama noktasına sahip bir sıvıdır. Bugün evlerimizde kullandığımız buzdolabı da benzer prensip söz konusudur. Sıralı boru sistemi içinde soğutucu sıvı dönüşümlü olarak buharlaşarak soğur, ardından yoğunlaşır ve ısınır, buharlaşma buzdolabı sırtındaki dikey plaka üzerinde gerçekleşir.
Soğutucu, buzdolabı içindeki ısıyı emerek borularda gaza dönüştürür. Bu dönüşümde soğumasını sağlar.
Takip eden yıllarda Amerikalı bir girişimci olan Thomas Moore, nakliye esnasında süt ve süt ürünlerini soğutmak amaçlı bir kutu tasarladı, “soğutucu” adını verdiği buz kutusunu tasarladı.
1834 yılına geldiğimizde fizikçi, mühendis, mucit Jacob Perkins modern buzdolabının ilk adımlarını attı. Eter kullanarak dünyanın ilk çalışan buhar sıkıştırmalı soğutma sistemini kurdu. Bu sistem ticari olarak istenen başarıyı elde edemedi, neyse ki başkaları da bu konuda girişimlerde bulunuyor ve gelişmeler ardı sıra ilerliyordu. Yenilik ve gelişme mecburiydi. Eriyen buz, tahliye kutuları sıkıntı yaratıyordu.
1876 yılında Alman Profesör Carl Paul Gottfried von Linde, temel soğutma teknolojisinin bir parçası haline gelen gazın sıvılaştırılması işleminin patentini resmen aldı.
Bulguları, ilk güvenilir verimli sıkıştırılmış amonyak buzdolabını icat etmesi ile sonuçlandı. Soğutma, gıda işlemede artık buzun yerini almıştı, birçok endüstriyel sürece de dahil olması uzun sürmedi.
Bu yıllardan sonra ki buzdolabında gelişen teknoloji aynı on veya elli yıllarda hatta bitmek bilmeyen bir süreçte hep gelişti ve gelişmeye de devam ediyor, bununla ilgili kronoloji kısmından faydalanabilirsiniz.
Tarihsel gelişimi anlatan bu sıralama sizi adeta tarihte bir yolculuğa götürecek, keyifle bu zaman yolculuğuna çıkmaya hazır mısınız?
Buzdolabının tarihsel gelişimi
Buzdolabının tarihini aşağıda kronolojik olarak sunmak isteriz.
M.Ö. yıllar– Dere kenarlarına kurulan Buz evleri
1756- William Culen Dietil Eter kullanarak soğutmayı başardı,
1802- Thomas Moore Soğutucu adını verdiği buz kutusunu icat etti.
1834- Jacob Perkins Buhar sıkıştırmalı çalışan soğutucu icat etti.
1876- Carl von Linde gazın sıvılaştırılmasının patentini aldı.
1913- Fred W. Wolf tarafından ilk elektrikli buzdolabı icat edildi.
1918- William C. Durant ve Alfred Mellowes tarafından otomatik kontrole sahip buzdolabı üretildi.
1923- Baltzar von Platen ve Carl Munters, AB Arctic tarafından seri üretime alınan absorpsiyonlu buzdolabını icat etti. Şirket 2 yıl sonra Electrolux tarafından satın alındı.
1927- General Electric yaygın kullanıma sunulan “Monitor-Top”u tanıttı.
1930’lar- Buhar sıkıştırmalı sistemin zararları çok konuşulmaya başladı ve buna uygun yeni bir sistem geliştirildi, Freon.
1940’lar- Dondurucular ve Soğutucular birlikte ayrı bölmeli raflar ile tüketiciye ulaşmaya başladı.
1950’ler- Amerika’da kırsal yerleşimin %80’i şehirlerin %90’u buzdolabı sahibi olmuştu, üstelik renk seçenekleri ile.
1960’lar- Kompresör valf malzemeleri geliştirildi, bu dolabın çalışma prensiplerini geliştirdi.
1970’ler- Freon’un Ozon tabakası için tehdit oluşturduğu düşünülmeye başlandı ve bununla ilgili teknolojik ilerlemeler kaydedildi.
1980’ler- Enerji etiketleme programları başlatıldı.
1990’lar ve 2000’ler- LG, dünyanın ilk uzaktan bağlantılı buzdolabını piyasaya sürdü ardından Samsung, yiyeceklerin ne zaman bozulmak üzere olduğunu takip etmeye yardımcı olan yepyeni bir sistemi tanıttı, Wi-Fi ve kameralara sahip internet bağlantılı modelleri piyasaya sürdü.
2017 sonrası yıllar- Çevre dostu tasarımlar yükselişe geçti, Rus tasarımcı Yuri Dimitrev, yiyecekleri askıya alan ve soğutan bir soğutma jeli kullanan Zero-Energy Bio Refrigerator konseptiyle geleceğin bir buzdolabını tanıttı.
Buzdolabının tarihini anlattığımız Buzdolabı Nasıl Hayatımıza Girdi? İsimli makalemizi beğendiğinizi umuyoruz. 🙂
@tarihlibilim
#refrigerator #buzdolabı #tarih #bilim #history #science #tarihlibilim