AlfaBe’nin tarihi ile Yazının icadı hakkında birçok şey okumuşsunuzdur. Biz bugün yine tarihe yolculuklar yaparak size bilimsel, tarihsel, arkeolojik ve tarih kokan kaynaklarla bir sunum yapmak istedik. Önce alfabe kelimesi ile başlayalım isterseniz.
Alfabe nedir?
Alfabe, insanların kendilerini ifade etmek için kullandıkları bir görsel yazı sistemidir. Tarih boyunca insanlar, farklı türde alfabeler geliştirmişlerdir. İlk alfabeler, tahminen MÖ 3.yüzyılda Mezopotamya ve Eski Mısır’da ortaya çıkmıştır. Bu ilk alfabeler, çivi yazısı olarak adlandırılan bir yazı sistemini kullanıyordu. Bu yazı sistemi, çeşitli kelimeleri temsil eden çizimlerden oluşuyordu.
Alfabe kelimesi nereden geliyor?
AlfaBe’nin tarihi konusu önce Alfabe kelimesinin kökenini anlatarak başlamak istedik. Yunanca “alpha” ve “beta” kelimelerinden gelmektedir ve “harflerin sırası” anlamına gelmektedir. Yalnız bu alfabe kelimesi, bugün bildiğimiz anlamda alfabe sistemini ifade etmez. Özellikle Mezopotamya bölgesinde bulunan tabletlerden anlaşıldığına göre, ilk alfabenin oluşumuna MÖ 1700 yılları civarında başlandığı düşünülmektedir. Bu tarihten önce de insanlar birçok farklı yazı sistemi kullanmışlardır, ancak bu sistemlerin hepsi çok karmaşık ve anlaşılması zor olabilmektedir. AlfaBe’nin tarihi makalemiz başlasın.
İlk Alfabe
AlfaBe’nin tarihi ile ilgili bundan mutlaka bahsedilmeli. İlk alfabe hakkında ise insanların yazılı dilini ifade etmek için kullandıkları ilk karakterler seti olarak tanımlanabilir. Bu karakterler seti, insanların sözlü dilini yazıya dökerek iletişim kurmasını ve bilgi aktarımını sağlar. Örnek vermek gerekirse, Hititlerin kullandığı Kültepe tabletlerinde bulunan yazılar, insanların ilk alfabesini oluşturan karakterleri göstermektedir. Bu alfabe, MÖ 2000 yıllarına dayanmaktadır ve bugün hala bilim insanları tarafından araştırılmaktadır. MÖ 1500’lerde İbranice için geliştirilen İbrani alfabesi. MÖ 800’lerde Yunanca için geliştirilen Yunan alfabesi. MÖ 7.yüzyılda Farsça için geliştirilen Farsça alfabesi gibi alfabeler tarihe ışık tutmamıza yardımcı olanlarıdır.
Hiç şüphe yok ki, kâğıda veya başka herhangi bir ortama yazmak, bugün dijital bile olsa, bize kendiliğinden ve açık bir jest gibi görünüyor. Ancak zamanın şafağında iletişim kesinlikle yazılı olarak gerçekleşmedi. Mesajlar sadece sözlü olarak iletildi.
Grafik bir bakış açısından, yazı, sesbirimlere veya kelimelerin tamamına hayat veren bir dizi işaret aracılığıyla ifade edilir; bu nedenle, dilsel kodlar logografik (örn. Çince, Japonca) ve fonografik (örn. Latin alfabesi) olarak bölünebilir ve bunlar da sırasıyla hecelere göre doğrusal ve segmentlere göre doğrusal olarak gruplandırılabilir. Bizim alfabemiz, Latin alfabesi, ikinci kategoriye aittir ve eksiksiz bir ünlüler ve ünsüzler sistemidir.
Bugüne kadar Latin alfabesi 26 harften oluşuyor; başlangıçta sadece 20’ydi. Başlangıçta, yalnızca o sırada kullanılan sesleri yeniden üretmeye hizmet edenler. Örneğin Y ve Z, Yunan kültürünün İmparatorluk üzerindeki en büyük etkisi ile Cumhuriyet çağında gerekli hale geldi. Öte yandan W ve J, özellikle Anglo-Sakson olanlar olmak üzere yabancı kelimeleri kopyalamak için kullanılan orta çağ aşılarıdır. Son olarak, U ve V bir Rönesans kökenlidir.
Eski Mısırdan Fenikelilere
Birçok alfabe, eski Mısır ve Fenikelilerin kültürlerinden köklerini alan çeşitli alfabeleri içerir. Mısır hiyeroglifleri hem logografik hem de fonetik özellikler taşıyan oldukça karmaşık bir yazı sisteminin bir parçasıydı. Her sembol, bir harfi, heceyi veya hatta bir kelimeyi temsil edebiliyordu.
Mısır hiyerogliflerinin yeniden üretilmesi zorluğu göz önüne alındığında, MÖ üçüncü binyılda basitleştirilmiş, tamamen fonetik bir sistem olan Proto-Sinaitic alfabe ortaya çıktı. Fenikeliler, bu sembolleri daha da basitleştirdi ve onları Sami dillerinin sesleriyle ilişkilendirdi. Bu yazı sistemleri Fenike’den türedi ve daha sonra Yunanca, Latin, İbranice ve Arapça gibi birçok dilde kullanıldı.
Yunanlılar, MÖ dokuzuncu yüzyılda Fenike alfabesinin ünsüzlerini benimsediler ve Yunan dilindeki ses birimlerine karşılık gelmeyen sembolleri yeniden işlediler. Dolayısıyla, günlük olarak kullandığımız alfabe aslen Latince kökenlidir, ancak Yunanca ve Etrüskçe gibi dillerden geçmiştir.
Fenikeliler, sadece alfabenin temellerini atmamıştır; aynı zamanda Futhark gibi eski alfabelerin de kökenlerine ışık tutmuşlardır. Futhark, İskandinavya’da ve Orta Avrupa’da yayılan ve kuzey İtalya’ya kadar ulaşan eski bir alfabe örneğidir, bizim alfabeyle benzerlikler taşır.
Yunancadan Latinceye
Latin alfabesinin harfleri Yunancadan ödünç alınmış olabilir, ancak uzmanlar, dolaylı olarak, bu alfabenin kökenlerini Etrüskler olarak bilinen eski İtalyan halkına dayandırmaktadır. Örneğin, Veii adlı bir Etrüsk şehrinin yakınlarında bulunan bir çömlek üzerinde Etrüsk alfabesi yazılıydı ve bu, kazılar sırasında Roma’nın kökenini hatırlatan işaretlerle doluydu.
MÖ 7. yüzyılda, bu alfabenin kullanımı sadece Latince değil, aynı zamanda Umbrian, Sabellic ve Oscan gibi Hint-Avrupa dillerinin çeşitli türleri için de yaygınlaştı.
Yunanlılar, yazı sistemlerini Proto-Kenan alfabesi olarak bilinen bir Sami alfabesine dayandırdılar, ki bu sistem MÖ 2. binyıla kadar uzanıyor olabilir. Yunanlar, bu alfabeyi Etrüskler gibi İtalya’nın eski halklarına aktardılar ve sonunda MÖ 600 civarında, Yunan alfabesi Romalılar için kullanılan alfabeye dönüştü.
Latin Alfabesi Oluşturma—C’den G’ye
AlfaBe’nin tarihi konusundan bahsederken, Yunan alfabesiyle karşılaştırıldığında Roma alfabesi arasındaki temel farklardan biri, Yunan alfabesinin üçüncü sesinin bir g sesi olmasıdır:
- Yunanca: 1. Harf = Alfa Α, 2. = Beta Β, 3. = Gama Γ…
Latin alfabesinde üçüncü harf C, G ise Latin alfabesinin 6. harfidir.
- Latince: 1. Harf = A, 2. = B, 3. = C, 4. = D, 5. = E, 6. = G
Bu değişim, zaman içinde Latin alfabesinde yapılan değişikliklerden kaynaklanmıştır.
Latin alfabesinin üçüncü harfi, İngilizce’ deki gibi “C” idi. Bu harf, bazen sert bir “K” gibi veya yumuşak bir “S” gibi telaffuz edilebilirdi. Dilbilimde, bu sert “C” veya “K” sesine genellikle “sessiz velar patlayıcı” denir; bu ses, ağzınızı açık tutarken ve sesin boğazınızın arkasından gelmesiyle oluşur. C’nin yanı sıra, Roma alfabesindeki “K” harfi de genellikle “K” olarak telaffuz edilirdi (yine, sert bir “K” veya sessiz velar patlayıcı olarak). İngilizce’ deki gibi, Latince’ deki “K” harfi de nadiren kullanılırdı. Tipik olarak -belki de her zaman- “A” sesli harfi, İngilizce’ deki “Kalends”te olduğu gibi “K”yi takip ederdi (bu, ayın ilk gününe atıfta bulunan bir terimdir). “C” harfinin kullanımı, “K”den daha az kısıtlıydı; Latince’ de herhangi bir sesli harften önce “C” bulunabilirdi.
Latin alfabesinin aynı üçüncü harfi olan “C”, Romalılara “G” sesi için de hizmet etti; bu, Yunan gamasındaki (Γ veya γ) bir yansımasıydı.
C = K = G
Latince: C harfi = K veya G’nin sesi
Fark göründüğü kadar büyük değildir, çünkü K ve G arasındaki fark, dilbilimsel olarak seslendirme farkı olarak adlandırılan şeydir: G sesi, K’nin sesli (veya “gırtlak”) versiyonudur (bu K, zor olanıdır). C, “kart”taki gibi [yumuşak C, hücredeki c gibi telaffuz edilir, “suh” olarak telaffuz edilir ve burada alakalı değildir]). Her ikisi de velar patlayıcıdır, ancak G seslidir ve K sesli değildir. Bazı dönemlerde, Romalılar bu seslendirmeye dikkat etmemiş görünüyorlar, bu nedenle praenomen Caius, Gaius’un alternatif bir yazılış şeklidir; ikisi de kısaltılmıştır C.
Velar patlayıcılar (C ve G sesleri) ayrılıp farklı harf formları verildiğinde, ikinci C’ye kuyruk verilerek G haline getirilmiş ve Latin alfabesinde Yunan harfi zeta’nın olacağı altıncı sıraya taşınmıştır, Romalılar için verimli bir mektup olsaydı. O değildi.
Z Geri Ekleme
İtalya’nın bazı eski insanları tarafından kullanılan alfabenin erken bir versiyonu, aslında, Yunanca zeta harfini içeriyordu. Zeta, Yunan alfabesinin alfa (Roma A), beta (Roman B), gama (Roman C), delta (Roman D) ve epsilondan (Roman E) sonra altıncı harfidir.
- Yunanca: Alpha Α, Beta Β, Gamma Γ, Delta Δ, Epsilon Ε, Zeta Ζ
Etrüsk İtalya’sında zeta (Ζ veya ζ) kullanıldığı yerde 6. sırasını korumuştur.
Latin alfabesi başlangıçta MÖ birinci yüzyılda 21 harfe sahipti, ancak daha sonra Romalılar Helenleştikçe alfabenin sonuna iki harf eklediler, Yunanca upsilon için bir Y ve Yunan zeta için bir Z. Latincede karşılığı yoktu.
- a.) Erken Alfabe: ABCDEFHIKLMNOPQRSTVX
- b.) Daha Sonra Alfabe: ABCDEFGHIKLMNOPQRSTVX
- c.) Daha Sonra: ABCDEFGHIKLMNOPQRSTVX YZ
Unutulmuş sayısız dillerin olduğu bir zamanda kaleme aldığımız AlfaBe’nin tarihi isimli makalemiz burada bitiyor. Keyifle okuduğunuzu umuyoruz. 🙂
@tarihlibilim
#eskımısır #tarih #bilim #filoloji #sanskritçe #latince #alfabe #latince #hiyerolif #arkeoloji #science #history #tarihlibilim